Odruch kaszlu jest uwarunkowany fizjologicznie. Służy bowiem oczyszczaniu drzewa oskrzelowego z zanieczyszczeń oraz zalegającej wydzieliny, czyli wszystkiego, co zbędne i szkodliwe. Kaszel chroni również przed przedostawaniem się ciał obcych do dolnych partii dróg oddechowych.

Kaszel to jeden z najczęściej zgłaszanych objawów w praktyce lekarskiej. Jego diagnostyka, określenie przyczyn i leczenie mogą jednak sprawiać poważne trudności. 

Dzieje się tak, ponieważ kaszel jako nieswoisty sygnał może być wywoływany przez różnorodne czynniki. Sam odruch kaszlu wywoływany jest przez bodźce mechaniczne i fizykochemiczne. Bodźce te oddziałują na receptory kaszlowe znajdujące się w błonach śluzowych dróg oddechowych (w nosie, zatokach obocznych nosa, tchawicy, oskrzelach i krtani), ale także w innych miejscach, między innymi w błonie śluzowej uszu, przełyku, żołądka, osierdzia, opłucnej ściennej czy przepony.  

W powstawaniu odruchu kaszlowego biorą udział włókna nerwu błędnego, a także włókna nerwów trójdzielnego, językowo-gardłowego i krtaniowego górnego. Impulsy motoryczne doprowadzone są do efektorów za pośrednictwem nerwu krtaniowego wstecznego oraz nerwów rdzeniowych.

Kaszel suchy to kaszel nieproduktywny. Może pojawić się na początku infekcji, z czasem przechodząc w kaszel produktywny (mokry). Nierzadko może dokuczać także jako przedłużony kaszel poinfekcyjny. U typowych przyczyn kaszlu suchego leżą również:

  • alergia, 
  • astma, 
  • odma 
  • zalegające ciało obce.

Częstymi czynnikami wyzwalającymi kaszel (głównie suchy) jest zimne lub suche powietrze, dym nikotynowy, smog, mocne zapachy, szkodliwe opary związków chemicznych czy hiperwentylacja związana z wysiłkiem fizycznym, gwałtownym śmiechem, płaczem lub emocjami.

Uporczywy kaszel może też być wynikiem choroby refluksowej przełyku (GERD). Kwas solny z pepsyną mogą bowiem docierać do górnych dróg oddechowych i drażnić receptory kaszlu oraz wywoływać odruchową stymulację zakończeń nerwu błędnego.

Innym przypadkiem jest kaszel, który dotyka około 10% pacjentów stosujących inhibitory konwertazy angiotensyny (inhibitory ACE), czyli leki na chorobę nadciśnieniową. Wywołuje go podniesienie stężenia bradykininy we krwi. Kaszel jest suchy oraz uciążliwy i nasila się  zwłaszcza w nocy. Odstawienie inhibitorów ACE skutkuje ustąpieniem objawów.

W diagnostyce kaszlu warto też zwrócić uwagę na możliwość wystąpienia kaszlu psychogennego. Problem ten najczęściej dotyczy osób młodych i dzieci. Charakteryzuje się  występowaniem napadów głośnego, „szczekającego” kaszlu w obecności innych osób, epizodami kaszlu w sytuacjach stresowych i zwykle brakiem kaszlu w nocy. Takie podejrzenie nie zwalnia jednak lekarza z poszukiwania innych przyczyn, aby nie przeoczyć podłoża chorobowego.

Istnieje jednak wiele innych nietypowych przyczyn, które mogą wywoływać przewlekły kaszel. Stąd najważniejszą rzeczą w diagnostyce jest znalezienie przyczyny kaszlu i leczenie choroby podstawowej lub usunięcie czynnika wywołującego.

Powikłania długo utrzymującego się kaszlu

Kaszel wymaga diagnozy i leczenia, zwłaszcza jeśli ma duże nasilenie lub jest przewlekły, ponieważ może  doprowadzić do wystąpienia wielu powikłań. Do najczęstszych należą:

  • omdlenia (związane ze zmniejszonym powrotem żylnym)
  • odma opłucnowa i odma śródpiersiowa
  • kaszlowe złamania żeber (przy współistnieniu osteoporozy)
  • urazy mięśni i nerwów międzyżebrowych
  • bóle głowy
  • nietrzymanie moczu
  • odruch wymiotny

Metody łagodzenia i leczenia uporczywego kaszlu

W łagodzeniu kaszlu możemy wspomagać się na przykład: inhalacjami solą fizjologiczną, maściami z olejkami eterycznymi, ziołami śluzowymi i miodem. Co ciekawe, w jednym z badań porównywano działanie miodu z placebo, brakiem interwencji oraz difenhydraminą (lekiem przeciwhistaminowym). Okazało się, że miód dawał lepsze i mocniejsze efekty w przebiegu ostrej infekcji oraz poprawiał jakość snu. Pamiętajmy jednak, że u niemowląt istnieje ryzyko botulizmu (zatrucia jadem kiełbasianym) po podaniu miodu, dlatego należy wstrzymać się z jego stosowaniem do ukończenia 12. miesiąca życia malucha.

Przy suchym i uporczywym kaszlu w celu minimalizacji niechcianych powikłań warto zastosować sprawdzone i szybko działające leki przeciwkaszlowe. Do wyboru mamy dwa rodzaje substancji. Jedne działają ośrodkowo, czyli blokują ośrodek kaszlu w ośrodkowym układzie nerwowym (są to m.in. butamirat, dekstrometorfan i kodeina), a drugie działają obwodowo (lewodropropizyna). Warto wiedzieć, że leki działające obwodowo są zdecydowanie bezpieczniejsze, zwłaszcza dla dzieci.

Opracowanie: mgr farmacji Marta Koziarska

Bibliografia

  1. Aleksandra Undrunas, Krzysztof Kuziemski, Uporczywy kaszel – trudności diagnostyczno-terapeutyczne w codziennej praktyce lekarskiej, Forum Medycyny Rodzinnej 2017;11(4):149-155.
  2. Wojciech Szczeklik, Miłosz Jankowski, Ewa Jassem, Małgorzata Krajnik, Kaszel, Kraków 2017
  3. Mariusz Bryl „Rekomendacje postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w kaszlu u dzieci dla lekarzy POZ”, https://www.termedia.pl/poz/Rekomendacje-postepowania-diagnostyczno-terapeutycznego-w-kaszlu-u-dzieci-dla-lekarzy-POZ,25253.html [dostęp: 15.11.2021]