Nieleczona lub niewłaściwie leczona choroba płuc może być przyczyną odmy śródpiersiowej, opłucnowej lub obu jednocześnie. Czym jest odma i jak się ją leczy? Czy odma może zagrażać życiu?
Odma śródpiersia – co to jest?
O odmie śródpiersiowej mówimy, kiedy w przestrzeni pomiędzy żebrami a powłoką płuc pojawia się powietrze. Dzieje się tak, kiedy wspomniane powietrze przedostaje się do śródpiersia z dróg oddechowych lub jelit. Chociaż nie zdarza się to często, warto znać objawy odmy, konsekwencje i powikłania.
Odma śródpiersiowa. Jak ją rozpoznać?
Objawy odmy śródpiersia to:
- zamostkowy ból w klatce piersiowej, który zaostrza się podczas głębokiego wdechu,
- duszność (trudności w oddychaniu, w tym odczuwanie braku tchu),
- kaszel,
- ból w okolicy szyi,
- ból związany z przełykaniem,
- inne zaburzenia związane z przełykaniem.
U niektórych osób może się także pojawić obrzęk szyi, ból nadbrzusza (czyli górnej części brzucha) czy pleców.
Co ją powoduje?
Odma śródpiersiowa może pojawić się po urazie czy aktywności fizycznej lub jako powikłanie choroby, np. zapalenia płuc. Zdarza się jednak, że nie ma konkretnej przyczyny odmy, ale wywołuje ją narażenie na czynniki wyzwalające (palenie papierosów). Przykładowo, za 20-30% przypadków odmy odpowiada zaostrzenie astmy, a 10-20% powodują infekcje dolnych dróg oddechowych (w tym te wywołane przez COVID-19).
Czy odma jest groźna?
Odma śródpiersiowa może spowodować znaczący spadek samopoczucia i dyskomfort. Zazwyczaj jednak nie zagraża życiu bezpośrednio. Mimo to chory, który zauważy u siebie niepokojące objawy, powinien skorzystać z pomocy lekarza.
Ważne jest wykluczenie innych stanów chorobowych (np. zaostrzenia przewlekłej obturacyjnej choroby płuc – POChP) lub urazów. Odma zazwyczaj ustępuje sama (bez żadnego zabiegu), a chory przyjmuje preparaty łagodzące objawy – najczęściej leki przeciwbólowe i przeciwkaszlowe. Należy ograniczyć aktywność fizyczną i zadbać o odpoczynek. W niektórych przypadkach pacjentowi podaje się tlen.
Powikłania odmy śródpiersiowej
Rzadkie powikłanie odmy śródpiersia to nagromadzenie dużej ilości powietrza, które powoduje kolejny przeciek gazów i pojawienie się np. odmy osierdziowej, opłucnowej lub otrzewnowej.
Kumulacja powietrza w obrębie jamy opłucnej (przestrzeni pomiędzy powłoką płuc, zwaną opłucną, a płucami) grozi także wystąpieniem odmy prężnej śródpiersia. W tej sytuacji powietrze pod ciśnieniem (np. w trakcie wdechu) przecieka do środka, ale nie ma możliwości ujścia (np. poprzez wydech). Objawy odmy prężnej to m.in.:
- niepokój,
- ból w klatce piersiowej,
- duszność,
- przyspieszona częstość oddechów i akcji serca,
- zmniejszona ruchomość klatki piersiowej po chorej stronie, a po zdrowej – zwiększona.
Odma opłucnowa
Odma opłucnowa (zwana również płucną) oznacza zapadnięcie się jednego lub obu płuc na skutek przedostania się powietrza do jamy opłucnej. W zależności, czy odma opłucnowa pojawiła się z powodu jakiejś innej choroby czy nie, nazwiemy ją odpowiednio wtórną lub pierwotną.
Odma płucna – objawy
Najczęściej pacjent z odmą opłucnową czuje nagłą duszność i ból w klatce piersiowej. Ból zazwyczaj pojawia się po jednej stronie klatki piersiowej, rzadziej po obu stronach lub centralnie pośrodku.
Objawy pojawiają się w spoczynku. Oczywiście zdarzają się sytuacje, gdy odma opłucnowa rozwija się w trakcie aktywności fizycznej, nurkowania czy podróży samolotem, szczególnie jeśli współwystępują zaburzenia płuc – choroba związana jest z szybką zmianą różnicy ciśnień między płucami i otoczeniem.
Co powoduje odmę opłucnową?
Wtórna odma jest powikłaniem choroby płuc (tzw. choroby podstawowej), np. przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, nowotworu czy gruźlicy. Chociaż pierwotna odma nie jest powikłaniem, pewne czynniki zwiększają ryzyko jej wystąpienia. Należą do nich m.in. genetyczne predyspozycje oraz palenie papierosów. Warto pamiętać, że palenie zarówno obecne, jak i w przeszłości, wiąże się ze stanem zapalnym w obrębie dróg oddechowych!
Co robić? W razie pojawienia się duszności w obrębie klatki piersiowej z towarzyszącym bólem, należy udać się do lekarza. Pomoc specjalisty nie ograniczy się do wywiadu z chorym. Na jego podstawie pacjent zostanie skierowany na odpowiednie badania, np. prześwietlenie klatki piersiowej.
Odma opłucnowa – jak się leczy?
Leczenie zależy od objawów i stanu pacjenta. Jeżeli odma jest mała, a objawy nie są nasilone, możliwe, że wystarczy samo podawanie tlenu i obserwacja. Dzieje się tak, ponieważ mała odma ustępuje samoistnie.
W przypadku dużej odmy, powodującej nasilenie bólu i duszności, konieczne jest usunięcie powietrza, które zebrało się na zewnątrz płuc. Zabieg jest bardzo prosty i polega na wprowadzeniu między żebra specjalnej igły lub malutkiej rurki, przez którą zostanie odessane zalegające powietrze. Jeżeli odma jest wtórna do jakiejś choroby, np. astmy lub POChP, terapia powinna obejmować także leczenie zaburzenia podstawowego.
Odma opłucnowa u dziecka
Szczególnie dużo przypadków odmy opłucnowej jest wśród noworodków. 1-2% zdrowych, nowonarodzonych dzieci doświadcza bezobjawowej odmy, odsetek z objawami wynosi około 0,02% dzieci. Częściej zdarza się wśród dużych noworodków i wcześniaków oraz niemowląt z chorobami płuc. Niektóre przypadki odmy płucnej u dzieci mogą wiązać się z infekcyjnymi chorobami płuc, takimi jak zapalenie. Dlatego tak ważne jest leczenie chorób podstawowych.
Odma opłucnowa – czy powraca?
Jeżeli u pacjenta z odmą nie występuje inna choroba płuc, ryzyko nawrotów wynosi 10-30%. Warto pamiętać, że największe prawdopodobieństwo powrotu istnieje do roku od pojawienia się odmy. Zwiększone ryzyko obejmuje kobiety, osoby z niską masą ciała, aktywnych palaczy, pacjentów po przebytej odmie lub z trwającym zapaleniem oskrzelików.
Wtórna odma opłucnowa cechuje się większym ryzykiem nawrotów, przy czym czynniki ryzyka są podobne do grupy pacjentów bez choroby podstawowej. To, czy konieczne jest podjęcie działań mających na celu zmniejszenie prawdopodobieństwa nawrotu (np. operacji chirurgicznych), zależy od wielu czynników i jest rozważane indywidualnie.
Powikłania odmy
Niektórzy zadają sobie pytanie: czy w takim razie odma płucna jest groźna? Tak, może zagrażać życiu, dlatego niezwłocznie należy udać się do lekarza, jeżeli obserwuje się u siebie objawy, sugerujące jej występowanie.
Powikłania odmy płucnej obejmują:
- wysięk (gromadzenie się płynu w miejscu stanu zapalnego),
- krwotok,
- niewydolność oddechową,
- arytmie,
- odmę śródpiersia.
Aby zapobiegać i ograniczyć ryzyko ich wystąpienia, konieczne jest wdrożenie odpowiedniego leczenia.
Życie po odmie opłucnej
Po wyleczeniu z odmy opłucnej lekarz może zaproponować zabieg, który ograniczy ryzyko nawrotu odmy płucnej.
Czy można wrócić do pełnej sprawności po wystąpieniu tego stanu? Wszystko zależy od rozległości odmy. Większość osób wraca do normalnego życia. Osoby palące powinny zrezygnować z nałogu, ponieważ palenie papierosów zwiększa ryzyko nawrotów. Są również inne kwestie, które należy wziąć pod uwagę:
- Osoby po odmie płucnej powinny unikać nurkowania głębinowego.
- Przed lotem samolotem należy udać się do lekarza w celu oceny, czy jest konieczny drenaż powietrza z jamy opłucnej.
- Osoby, które często nurkują lub latają (np. piloci), mogą wymagać specjalistycznych badań oraz zabiegów, jak pleurodezy.
- Osoby z chorobami płuc powinny stosować się do zaleceń lekarskich i starać się, aby choroba była kontrolowana poprzez leki.
Wykaz źródeł
1. Kouritas VK et al.:. Pneumomediastinum. J Thorac Dis. 2015 Feb;7(Suppl 1):S44-9.
2. Alishlash AS, Janahi IA et al.: Spontaneous pneumomediastinum in children and adolescents. UpToDate. 2022
3. Śliwiński P et al.: Zalecenia Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc dotyczące rozpoznawania i leczenia przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. 2014
4. Iteen AJ, Bianchi W, Sharman T. Pneumomediastinum. [Updated 2022 May 8]. In: StatPearls [dostęp 13.10.2022]
5. Franczak A: Odma prężna – postępowanie przedszpitalne. Na Ratunek 3/19
6. Gary Lee YC et al.: Clinical presentation and diagnosis of pneumothorax. UpToDate. 2022
7. Gary Lee YC et al.: Pneumothorax in adults: Epidemiology and etiology. UpToDate. 2022
8. Gary Lee YC et al.: Treatment of primary spontaneous pneumothorax in adults. UpToDate. 2022
9. Gary Lee YC et al.: Treatment of secondary spontaneous pneumothorax in adults. UpToDate. 2022
10. Janahi IA et al.: Spontaneous pneumothorax in children. UpToDate. 2022
11. Gary Lee et al.: Pneumothorax: Definitive management and prevention of recurrence. UpToDate. 2021
12. Huang Y, et al.: Approach of the treatment for pneumothorax. J Thorac Dis. 2014 Oct;6(Suppl 4):S416-20.
13. European Lung Foundation https://europeanlung.org/pl/information-hub/factsheets/samoistna-pierwotna-odma-oplucnowa-spoo/ [dostęp 13.10.2022]
