Lewodropropizyna będąca substancją czynną leku Unituss Junior jest przedstawicielką leków przeciwkaszlowych działających obwodowo. Co to oznacza dla pacjenta i kiedy sięgać po tego typu lek?
W poniższym artykule postaramy się w przystępny sposób wyjaśnić mechanizmy działania różnego rodzaju leków przeciwkaszlowych i wykrztuśnych, wskazując na różnice w ich działaniu, przekładające się na wskazania do stosowania w kaszlu o różnym pochodzeniu. Ma to bowiem znaczenie dla skuteczności i bezpieczeństwa działania ww. leków.
Ważna rzecz – prawidłowa diagnoza
Nie każdy kaszel powinien być hamowany. Jest on bowiem dla organizmu ważnym odruchem oczyszczającym drzewo oskrzelowe z nadmiaru wydzieliny, zbędnych tam ciał obcych oraz patogenów. Mechanizm kaszlu polega na głębokim wdechu, po którym następuje chwilowe zamknięcie głośni – wtedy w drogach oddechowych wytwarza się wysokie ciśnienie, zdolne do usunięcia niepożądanych cząsteczek lub substancji. Ostatnim działaniem jest gwałtowny wyrzut powietrza na zewnątrz. W drogach oddechowych wytwarzana jest wydzielina, która ułatwia usuwanie cząsteczek. Kaszlem produktywnym, czyli mokrym, nazywamy kaszel związany z odkrztuszaniem plwociny. Jednak gdy staje się on przewlekły i nieproduktywny, czyli suchy, to nie pełni już swej fizjologicznej funkcji. Jeśli więc lekarz uzna za właściwe działanie przeciwkaszlowe, to zaleci odpowiedni medykament do hamowania kaszlu.
Rola układu nerwowego w odruchu kaszlu
W odruchu kaszlu biorą udział receptory układu nerwowego obecne w błonie śluzowej dróg oddechowych – w nosie, zatokach obocznych nosa, tchawicy, oskrzelach, krtani oraz w innych miejscach – w błonie śluzowej uszu, przełyku, żołądka, osierdzia, opłucnej ściennej czy przepony.
W przenoszeniu impulsów odpowiedzialnych za odruch kaszlu biorą udział różnorodne włókna układu nerwowego. Impulsy od receptorów biegną włóknami nerwu błędnego, nerwu trójdzielnego, językowo-gardłowego i krtaniowego górnego do ośrodkowego układu nerwowego. Impulsy wyzwalające odruch kaszlu biegną od ośrodkowego układu nerwowego drogą włókien nerwu krtaniowego wstecznego oraz nerwów rdzeniowych. Stąd też działanie przeciwkaszlowe opiera się na hamowaniu przenoszenia tych impulsów.
Podział leków przeciwkaszlowych
Leki przeciwkaszlowe stosujemy, jeśli lekarz uznał, że kaszel jest nieproduktywny i należy go zahamować. Różnią się one tzw. punktem uchwytu (receptory w ośrodkowym układzie nerwowym lub w obwodowym układzie nerwowym), a co za tym idzie – mechanizmem działania.
Leki przeciwkaszlowe dzielimy wg mechanizmu działania na:
- działające na ośrodkowy układ nerwowy:
- opioidowe, np. kodeina;
- nieopioidowe, np. butamirat, dekstrometorfan;
- leki działające obwodowo:
- roślinne leki osłaniające błonę śluzową gardła i działające przeciwzapalnie – zmniejszające reaktywność receptorów – zioła śluzowe takie jak np. prawoślaz, ślaz, porost islandzki;
- syntetyczne np. lewodropropizyna.
Mechanizm działania leków działających ośrodkowo
Działanie leków ośrodkowych wynika z ich wpływu hamującego na ośrodek kaszlu w centralnym układzie nerwowym. Modyfikując aktywność komórek nerwowych i działanie neuroprzekaźników, zmniejszają one przede wszystkim częstość kaszlu. W mniejszym stopniu hamują jego nasilenie. Nie są one wysoce skuteczne, a ponadto są obarczone ryzykiem działań niepożądanych, zwłaszcza u dzieci. Do leków działających ośrodkowo zaliczamy leki opioidowe i nieopioidowe.
Leki opioidowe
Leki opioidowe są coraz rzadziej stosowane w Polsce do hamowania kaszlu. Działają one poprzez receptory opioidowe w ośrodku kaszlu w rdzeniu przedłużonym centralnego układu nerwowego. Dodatkowym działaniem tych leków jest efekt uspokajający i przeciwbólowy.
Leki te mogą mieć efekty uboczne związane z faktem, że w naszym organizmie powstaje z nich niewielka ilość morfiny. Istnieją pacjenci bardziej wrażliwi (z szybkim metabolizmem leku), u których morfiny powstaje więcej w krótkim czasie. Mogą u nich wtedy wystąpić objawy takie jak senność, nadmierne uspokojenie lub przeciwnie – euforia, zwężenie źrenic. Najniebezpieczniejszym działaniem ubocznym jest zahamowanie ośrodka oddechowego.
Używanie leków opioidowych przez dłuższy czas może się przyczynić do powstania męczących zaparć. Istnieje także ryzyko rozwinięcia się uzależnienia. Popularne objawy uboczne obejmują też dolegliwości gastryczne, takie jak nudności i wymioty, czasem występuje też świąd skóry i pokrzywka.
Jako że najbardziej wrażliwe na skutki uboczne leków opioidowych są dzieci, a zwłaszcza noworodki i niemowlęta, to lek jest zarejestrowany do użycia powyżej 12. roku życia. Niestety leki opioidowe dostępne bez recepty są często używane przez osoby uzależnione jako substancje psychoaktywne.
Leki nieopioidowe
Pierwszy przedstawiciel leków nieopioidowych w Polsce działa ośrodkowo, ale ma także niewielki wpływ na rozkurcz samych oskrzeli. Można go stosować u dzieci, które ukończyły drugi miesiąc życia. Objawy niepożądane, które może powodować, to nudności, wymioty i biegunki, senność oraz wysypki skórne. Na szczęście występują one stosunkowo rzadko.
Drugi lek nieopioidowy, który spotkamy w polskich aptekach, działa w innym mechanizmie. Mimo iż jest pochodną morfiny, to nie wpływa na receptory opioidowe dla niej charakterystyczne, tylko na receptory NMDA. Tłumi kaszel poprzez podwyższenie progu wrażliwości ośrodka oddechowego w rdzeniu przedłużonym. Działa nieco mocniej niż leki opioidowe, ale jego potencjał uzależniający jest niższy. Jest zarejestrowany w Polsce do użycia po ukończeniu szóstego roku życia.
Mimo braku działania opioidowego okazuje się, że receptory NMDA biorą udział w takich procesach w mózgowiu jak procesy percepcji i powstawania śladów pamięciowych oraz regulują emocje i nastrój. Powoduje to możliwość reakcji ubocznych, takich jak pogorszenie sprawności psychoruchowej, nadmiernego uspokojenia i zaburzenia pamięci. W cięższych przypadkach i przy przedawkowaniu może dojść do napadów lęku, dezorientacji, a nawet objawów psychotycznych opisywanych jako iluzje wzrokowe, spowolnienie lub przyspieszenie czasu, wrażenie opuszczenia własnego ciała i euforia.
Tak jak i leki opioidowe również ten lek jest niestety wykorzystywany przez ludzi uzależnionych jako substancja psychoaktywna.
Mechanizm działania leków działających obwodowo
Leki działające obwodowo możemy podzielić na miejscowo działające substancje ziołowe oraz leki syntetyczne. Są one bezpieczne, a ich działania mogą się wzajemnie uzupełniać. Leki ziołowe osłaniają drażnione różnymi czynnikami receptory w drogach oddechowych i działają przeciwzapalnie. Leki syntetyczne hamują skurcz oskrzeli, a przez to odruch kaszlu.
Surowce ziołowe
Surowce ziołowe można stosować jako ochronę błon śluzowych jamy ustnej i gardła. Skutkuje to złagodzeniem stanu zapalnego i osłania receptory w gardle przed substancjami drażniącymi. Do powszechnie stosowanych w terapiach kaszlu ziół należą między innymi np. korzeń prawoślazu, kwiat ślazu dzikiego, liść babki lancetowatej czy kwiatostan lipy.
Lewodropropizyna
Lewodropropizyna jako syntetyczny reprezentant leków przeciwkaszlowych o działaniu obwodowym ma wyższą skuteczność w porównaniu z lekami działającymi ośrodkowo. Hamuje ona skurcz oskrzeli wywołany mediatorami zapalenia takimi jak histamina, bradykinina i serotonina oraz działa przeciwhistaminowo. Można ją stosować zarówno w suchym kaszlu spowodowanym infekcjami, jak i kaszlu astmatycznym oraz w przebiegu takich chorób jak rak płuc, włóknienie śródmiąższowe płuc, zapalenie opłucnej czy gruźlica.
Dodatkowym atutem lewodropropizyny jest świetny profil bezpieczeństwa. Skutki uboczne zażywania leku są bardzo rzadkie (mniej niż u jednego pacjenta na 10 000 leczonych osób), a jeśli wystąpią, to ich przebieg jest łagodny. Należą do nich objawy żołądkowo-jelitowe, reakcje alergiczne, osłabienie i reakcje nadwrażliwości ogólnej.
Z powyższych powodów rekomendacje do stosowania leku dopuszczają jego użycie już od drugiego roku życia. U dzieci młodszych, kobiet w ciąży i karmiących piersią należy zachować ostrożność ze względu na brak wystarczających badań w tych grupach pacjentów.
Słowem podsumowania
Rozpatrując podane powyżej informacje, wydaje się, że najrozsądniejszą rekomendacją w leczeniu suchego kaszlu będzie stosowanie leków działających obwodowo.
Bibliografia
- Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J., Fitoterapia i leki roślinne, PZWL 2007.
- Bryl M., Rekomendacje postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w kaszlu u dzieci dla lekarzy POZ, Termedia 2017.
- Żurowska K. Aktualny stan wiedzy o kaszlu suchym i jego leczeniu. Substancje lecznicze w leczeniu kaszlu nieproduktywnego, prezentacja dla farmaceutów. https://e-dukacja.pl/courses/Aktualny%20stan%20wiedzy%20o%20kaszlu%20suchym%20i%20jego%20leczeniu/files/kaszel.pdf, dostęp: 26.08.23
- Medycyna Praktyczna dla lekarzy – Indeks Leków; https://indeks.mp.pl/, dostęp 26.08.23.
- Charakterystyka Produktu Leczniczego: UNITUSS Junior, Numer pozwolenia: 26325.
