Kaszel jest naszym sprzymierzeńcem w drodze do usuwania atakujących nas drobnoustrojów lub zbędnych w drzewie oskrzelowym substancji, jednak jego zbyt duże nasilenie lub długi czas trwania może powodować szkody zarówno psychiczne, jak i fizyczne. Z pomocą przychodzą nam leki na kaszel, lecz równie ważne jest wdrożenie niefarmakologicznych działań wspomagających. Będą one pomocą dla dorosłych i dla dzieci, zwłaszcza w kaszlu przewlekłym.

Eliminacja czynników drażniących

Istnieją w naszym otoczeniu czynniki wziewne, które mogą powodować napad kaszlu lub go nasilać. Ważne jest zatem usunięcie ich ze środowiska chorego. Ponadto warto dbać o właściwą temperaturę i nawilżenie w pomieszczeniach. 

Najczęstsze substancje drażniące:

  • Dym tytoniowy – zarówno palenie czynne (dorośli), jak i bierne (dzieci i niepalący dorośli) będzie osłabiało śluzówki układu oddechowego i przedłużało czas choroby. Należy też wspomnieć, że jeśli to palenie jest powodem kaszlu, to rezygnacja z nałogu powoduje w ciągu zaledwie 4 tygodni złagodzenie lub ustąpienie tzw. kaszlu palacza u 50% byłych nałogowców. Pozytywny efekt w dłuższym czasie uzyskuje prawie 100% palaczy.
  • Zanieczyszczenia powietrza, np. smog, zanieczyszczone powietrze lub obecność metali ciężkich związana z wykonywanym zawodem, piece domowe, kominki, używane w gospodarstwie domowym środki chemiczne, źle oczyszczona klimatyzacja, zarodniki grzybów z zakażonych ścian, nagromadzenie kurzu np. w związku z dużą liczbą książek itp.
  • Alergeny – wyzwalając cytokiny zapalne, przyczyniają się do dłuższego czasu zdrowienia.

Olejki eteryczne w łagodzeniu kaszlu

Olejki eteryczne mają działanie przeciwdrobnoustrojowe i przeciwzapalne. Około 25 olejków opisano oficjalnie w Farmakopei Europejskiej jako środki, które można użyć leczniczo na podstawie długotrwałej tradycji stosowania. 

W chorobach górnych dróg oddechowych zaleca się m.in.: 

  • olejek anyżowy – ma działanie wykrztuśne w kaszlu związanym z przeziębieniem;
  • olejek koprowy – wykrztuśny w kaszlu przeziębieniowym;
  • olejek eukaliptusowy – na kaszel, przeziębienie, nieżyt górnych dróg oddechowych i zapalenie oskrzeli;
  • olejek z mięty pieprzowej – oprócz tego, że leczy niektóre zaburzenia trawienia, to stosuje się go także w objawowym leczeniu kaszlu i przeziębienia;
  • olejek z drzewa herbacianego – dobrze działa w infekcjach dróg oddechowych takich jak przeziębienie, grypa i zapalenie oskrzeli;
  • olejek tymiankowy – wspomagająco można go stosować w takich schorzeniach jak katar oskrzeli czy krztusiec.

Mogą one być podawane w formie: 

  • maści z olejkami wcieranymi w skórę,
  • rozpylania w pomieszczeniach,
  • inhalowania do układu oddechowego,
  • olejków w formie doustnej.

Inhalacje z soli fizjologicznej

Jedną z metod łagodzenia kaszlu jest oczyszczanie i nawilżanie śluzówki nosa i dróg oddechowych za pomocą inhalacji z soli fizjologicznej. Inhalacje takie pomagają także usuwać zalegającą w drogach oddechowych wydzielinę.

Można je stosować od początku infekcji, będą też stanowiły dobre wspomaganie przy innych terapiach kaszlu. Stosujemy je 2–3 razy dziennie zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. 

Miód w łagodzeniu kaszlu

W badaniach naukowych wykazano, że miód podawany wieczorem zmniejszał nocny kaszel i zapewniał lepszą jakość snu w porównaniu z placebo, brakiem interwencji czy lekiem – difenhydraminą. Naukowcy porównali jego efekt przeciwkaszlowy do efektu, jaki wywołuje lek dekstrometorfan. Pamiętajmy jednak, że mogą go dostawać tylko starsze dzieci ze względu na ryzyko botulizmu. 

Za pozytywne efekty działania miodu odpowiada najprawdopodobniej jego lepkość i osmotyczność, które wpływają łagodząco na podrażnioną śluzówkę gardła. Choć możliwe, że nie bez znaczenia jest obecność pyłku kwiatowego i enzymów pszczelich.

Styl życia a kaszel przewlekły

Nasze złe nawyki życiowe będą się przekładać na odporność ciała i zdolności regeneracyjne naszych tkanek – w tym i układu oddechowego. Warto zwrócić więc uwagę na swoje nawyki żywieniowe, nawodnienie organizmu i aktywność fizyczną. Dobrze byłoby, aby zmiany spowodowały normalizację naszej wagi ciała, co jest prewencją takich chorób jak nadciśnienie, miażdżyca, choroby sercowo-naczyniowe oraz cukrzyca. Schorzenia cywilizacyjne zwiększają bowiem podatność na zakażenia i nie ułatwiają ich zwalczania.

Fizjoterapia a leczenie kaszlu

Istnieją różne techniki fizjoterapeutyczne, które mogą mieć zastosowanie w leczeniu kaszlu. Dobieramy je w zależności od tego, czy mamy do czynienia z kaszlem produktywnym, czy suchym.

Wspomaganie fizjoterapią kaszlu produktywnego 

Poprawa skuteczności kaszlu produktywnego – jest to ważne wsparcie, zwłaszcza u starszych, słabych i schorowanych osób. Takie osoby bowiem często nie są w stanie samodzielnie uzyskać właściwego ciśnienia w drogach oddechowych i z tego powodu usuwanie wydzieliny jest mało efektywne. 

  • Oklepywanie chorego lub bardziej zaawansowane techniki, takie jak sprężynowanie lub wibracja klatki piersiowej. 
  • Drenaż ułożeniowy – pozycja przyjęta przez chorego sprawia, że ta część płuc, która wymaga oczyszczenia z zalegającej wydzieliny, znajduje się powyżej tzw. wnęki płuca. Pozwala to swobodnie, pod wpływem siły grawitacji, spływać wydzielinie z małych oskrzeli do dużych, a następnie do tchawicy w celu łatwiejszego wykrztuszenia.
  • Nauka technik efektywnego kaszlu – specjalista fizjoterapeuta pokazuje choremu takie techniki jak podwójne odkaszlnięcie, kaszel wzmacniany, kaszel kontrolowany, intensywny wdech, odkaszlnięcie w połączeniu z intensywnym wdechem.
  • Ćwiczenia wzmacniające sprawność mięśni szkieletowych (szczególnie klatki piersiowej) np. oddychanie z oporowanym oddechem i oddychanie przeponowe.
  • Dbanie ćwiczeniami o ogólną sprawność fizyczną chorego w zależności od jego stanu i możliwości.

Istnieją przeciwwskazania i ograniczenia dla tych metod (osteoporoza, leczenie przeciwkrzepliwe) i dlatego za właściwy ich dobór odpowiadają specjaliści. 

Wspomaganie fizjoterapią kaszlu suchego

Suchy, przewlekły kaszel niepoddający się leczeniu może ustąpić po terapii u logopedy. Interwencja logopedyczna, czyli speech therapy (rehabilitacja foniatryczna) obejmuje:

  • psychologiczną edukację pacjenta, która podkreśla niepożądane skutki przedłużającego się kaszlu oraz korzyści z jego tłumienia. Podkreśla się w niej także, że pacjent jest zdolny do kontroli odruchu kaszlowego;
  • strategie zmniejszające kaszel – pacjent uczy się rozpoznawać moment nadchodzącego kaszlu i wykonuje ćwiczenia, np. zmodyfikowane techniki połykania, ćwiczenia oddechowe z zamkniętymi ustami, oddychanie przeponowe i inne. W ten sposób relaksują się mięśnie krtani, szyi i obręczy barkowej, koryguje emisja głosu, poprawia się ruchomość w fałdach głosowych, a krtań staje się mniej reaktywna, co ogranicza napady kaszlu;
  • edukacja obejmująca unikanie podrażnień krtani – unikanie nagłych zmian temperatur, zadbanie o nawilżenie pomieszczeń, unikanie tytoniu.

Badań nad wpływem tej terapii na minimalizację kaszlu nie jest wiele, ale te, które możemy znaleźć, wskazują na pozytywne efekty takiego podejścia do pacjentów.

Opracowanie: mgr farmacji Marta Koziarska

Bibliografia 

  1. Vertigan A.E., Theodoros D.G., Gibson P.G., Winkworth A.L., Efficacy of speech pathology management for chronic cough: a randomised placebo controlled trial of treatment efficacy, Thorax 2006.
  2. Krenke K., Doniec Z., Mastalerz-Migas A., Mazurek H., Bieńkowski P., Jackowska T., Kulus M., Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w kaszlu u dzieci – aktualizacja, Lekarz POZ, 2022.
  3. Krenke R.M., Chorostowska-Wynimko J., Dąbrowska M.M., Bieńkowski P., Arcimowicz M., Grabczak E.M., Mastalerz-Migas A., Postępowanie w kaszlu u osób dorosłych – rekomendacje dla lekarzy rodzinnych, Lekarz POZ 2018.
  4. Horvath G., Acs K., Essential oils in the treatment of respiratory tract diseases highlighting their role in bacterial infections and their anti‐inflammatory action: a review, „Flavour and Fragrance Journal” 2015.