Okres jesienno-zimowy sprzyja infekcjom dróg oddechowych. Jeśli obserwujesz u siebie lub swojego dziecka męczący, długo utrzymujący się kaszel, może być to oznaka zapalenia oskrzeli. Co powoduje tę chorobę i jak załagodzić jej objawy?

Zapalenie oskrzeli – przyczyny

Zapalenie oskrzeli (zwyczajowo nazywane bronchitem) to infekcja dolnych dróg oddechowych. Dotyka osób w każdym wieku, choć dzieci zazwyczaj chorują częściej niż dorośli. Wiąże się to z kształtowaniem ich układu odpornościowego, który dopiero styka się z różnymi drobnoustrojami.

Najczęściej za pojawienie się objawów odpowiadają wirusy (wirusowe zapalenie oskrzeli). Rzadziej zapalenie oskrzeli wywołują bakterie (bakteryjne zapalenie oskrzeli). Czy zapalenie oskrzeli jest zaraźliwe? Niestety tak. Drobnoustroje rozprzestrzeniają się głównie drogą kropelkową (kropelki wydostające się z dróg oddechowych chorego).

Gdzie są oskrzela?

Jak podpowiada nazwa, w przebiegu choroby pojawia się stan zapalny w obrębie oskrzeli. Obrazowo narządy te można sobie wyobrazić jako grupę cienkich rurek, które rozgałęziają się i bezpośrednio łączą z płucami. Ze względu na swój wygląd, inaczej nazywa się je drzewem oskrzelowym. Oskrzela u człowieka pełnią bardzo ważną funkcję – umożliwiają przepływ powietrza do i z płuc.

Ostre a przewlekłe zapalenie oskrzeli

Słysząc o zapaleniu oskrzeli, możesz spotkać się z jego podziałem na dwie podstawowe grupy:

  • ostre zapalenie oskrzeli,
  • przewlekłe zapalenie oskrzeli.

Co je rozróżnia? Zwraca się tutaj uwagę na długość utrzymywania się kaszlu. Jeśli trwa do 3 tygodni, mówimy o ostrym zapaleniu oskrzeli. Przy zaobserwowaniu długotrwałego, nawracającego co roku kaszlu (powyżej 3 miesięcy), chorobę kwalifikujemy jako przewlekłe zapalenie oskrzeli. Jego rozwojowi sprzyja m.in. palenie tytoniu. 

Obie choroby różnią się między sobą przyczynami powstania i sposobem leczenia. Zazwyczaj mamy do czynienia z ostrym zapaleniem oskrzeli i to na nim skupiamy się w poniższym artykule. 

Objawy zapalenia oskrzeli

Infekcje dróg oddechowych mogą dawać podobne do siebie objawy. Jak rozpoznać zapalenie oskrzeli? Najbardziej charakterystyczny jest męczący i długo utrzymujący się kaszel (od 7 do 21 dni). Może towarzyszyć mu odkrztuszanie wydzieliny (plwociny) o białej lub żółtawej barwie. Zdarza się, że przy oddychaniu słychać odgłos świstu (świszczący oddech). Oprócz kaszlu mogą pojawić się objawy podobne do przeziębiania, czyli:

  • złe samopoczucie,
  • katar,
  • ból i zaczerwienie gardła,
  • delikatna duszność,
  • ból głowy,
  • podwyższona temperatura.

Jak długo trwa zapalenie oskrzeli?

Objawy utrzymują się około 7 dni. Stopniowo powinny one ustępować, aż do momentu pełnego odzyskania sił. Suchy kaszel po zapaleniu oskrzeli może pozostać na dłużej, ale zwykle znika w ciągu 3 tygodni. Jeśli tak się nie stanie, należy zasięgnąć porady lekarskiej.

Leczenie zapalenia oskrzeli

O zapaleniu oskrzeli mówimy, że jest chorobą samoustępującą. Układ odpornościowy samodzielnie poradzi sobie ze zwalczeniem drobnoustrojów i nie ma konieczności zażywania leków, aby powrócić do pełni zdrowia. W tym okresie lepiej zrezygnować z wychodzenia z domu i wybrać odpoczynek w łóżku. Warto też pamiętać o piciu wystarczającej ilości płynów, aby nie dopuścić do odwodnienia organizmu (co najmniej 2 litry wody).

A co robić, gdy objawy przy infekcji oskrzeli bardzo dokuczają? Doraźnie można się wspomóc lekami łagodzącymi kaszel i ból. Powinno się jednak zachować ostrożność w podawaniu medykamentów u dzieci, zwłaszcza tych poniżej 6. roku życia. W takich sytuacjach najlepiej zasięgnąć porady lekarza lub farmaceuty.

Leki na kaszel

Przy kaszlu, któremu nie towarzyszy odkrztuszanie wydzieliny, pomóc mogą leki przeciwkaszlowe. Zmniejszają liczbę napadów kaszlu. Stosuje się je zarówno w dzień, jak i wieczorem. Podanie ich przed snem ułatwi zasypianie i spokojny sen, bez przebudzeń. Jaki preparat wybrać? U dzieci od 2 r.ż. i dorosłych, bezpieczne i skuteczne w łagodzeniu napadów kaszlu są syropy z lewodropropizyną (np. UNITUSS Junior). Alternatywą może być spożycie łyżeczki miodu (około 5 ml). Nie podawaj go jednak dzieciom poniżej 1. roku życia.

Usunięcie nadmiaru wydzieliny ułatwiają leki wykrztuśne i rozrzedzające wydzielinę. W aptece znaleźć można syropy i tabletki zawierające szereg substancji czynnych: erdosteinę, bromheksynę, ambroksol, acetylocysteinę, karbocysteinę lub wyciąg z bluszczu pospolitego. Trzeba przy tym pamiętać, że leków wykrztuśnych nie zażywa się na noc. W innym wypadku spowoduje to zakłócenie snu i przebudzenia z powodu nasilenia kaszlu.

Leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe

Jeśli chorobie towarzyszy gorączka i dolegliwości bólowe, doraźnie stosuje się preparaty zawierające paracetamol lub ibuprofen. Można bezpiecznie podawać je również dzieciom. W aptekach dostępne są leki dedykowane małym pacjentom w wygodnej formie podania jako zawiesina doustna (wyglądem przypominająca syrop).

Kiedy antybiotyk przy zapaleniu oskrzeli?

Najczęstszą przyczyną zapalenia oskrzeli są wirusy, dlatego też w ich przypadku nie stosujemy antybiotyków. Będą one nieskuteczne, ponieważ leki te niszczą i hamują rozwój bakterii, a nie wirusów. Lekarz może zlecić antybiotyk jedynie w sytuacji uzasadnionego podejrzenia bakteryjnego podłoża zapalenia oskrzeli.

Zapalenie oskrzeli u dzieci – na co zwrócić uwagę?

Objawy zapalenia oskrzeli u dzieci są takie same jak u dorosłych. Dzieci należy zachęcać do kaszlu i odkrztuszania wydzieliny. Połykanie plwociny może doprowadzić do nudności i wymiotów. Rodzice powinni obserwować, czy u ich dzieci nie pojawiają się niepokojące objawy: 

  • wysoka gorączka (powyżej 38 stopni Celsjusza),
  • problemy z oddychaniem,
  • pojawienie się domieszki krwi w wydzielinie.

W takim przypadku należy pilnie odwiedzić lekarza. 

Ostre zapalenie oskrzelików

U dzieci do 2. roku życia może rozwinąć się ostre zapalenie oskrzelików. Oskrzeliki to dalsze rozgałęzienia oskrzeli, stanowiące najmniejsze elementy układu oddechowego. Zakażenie powodują głównie wirusy RSV (wirus nabłonka oddechowego, ang. respiratory syncytial virus).

Powikłania zapalenia oskrzeli

Zapalenie oskrzeli to stosunkowo niegroźna choroba, lecz nie powinniśmy jej lekceważyć. Utrzymujący się, silny kaszel może powodować ból w klatce piersiowej. Po ustąpieniu choroby powinien z czasem zniknąć. Rzadziej dochodzi do rozwinięcia zapalenia płuc jako wyniku przeniesienia infekcji z oskrzeli do pęcherzyków płucnych.

Jak odróżnić zapalenie oskrzeli od innych chorób?

Zapalenie oskrzeli może dawać objawy podobne do zapalenia płuc lub astmy.

Zapalenie oskrzeli a zapalenie płuc

Podobieństwo dolegliwości zgłaszanych w zapaleniu oskrzeli w stosunku do zapalenia płuc sprawia, że czasami rozróżnienie tych dwóch chorób bywa trudne. Przy zapaleniu płuc objawy są bardziej nasilone i występują w postaci:

  • wyższej gorączki (powyżej 38 stopni Celsjusza),
  • duszności.

Wykonanie badania obrazowego klatki piersiowej (badanie RTG) pozwala na wykrycie nieprawidłowości w wyglądzie tkanek płuc i potwierdzenie diagnozy zapalenia płuc. Dodatkowo lekarz stwierdza nieprawidłowe zmiany podczas osłuchiwania klatki piersiowej.

Zapalenie oskrzeli a astma

Astma to przewlekła choroba dróg oddechowych. Może wystąpić w każdym wieku, także u dorosłych. Jej przyczyną jest przewlekły stan zapalny toczący się w oskrzelach. Objawia się skurczem oskrzeli i występowaniem napadów duszności, kaszlu i świszczącego oddechu. W astmie duszność ma charakter nawrotowy, a jej pojawienie się mogą spowodować różne czynniki, takie jak:

  • alergeny,
  • dym tytoniowy,
  • wysiłek fizyczny,
  • infekcje,
  • nagłe zmiany pogody,
  • silne emocje.

Infekcje mogą zaostrzać astmę i wywoływać ataki duszności. Działa to też w drugą stronę, czyli kaszel, świszczący oddech i wydzielanie śluzu pojawiające się w przebiegu zapalenia oskrzeli imitują astmę. Wszystko to powoduje trudności w diagnozie i wymaga uważnego obserwowania objawów oraz okoliczności ich powstania. Obserwując częste zapalenie oskrzeli u dziecka, można podejrzewać u niego astmę.

Bibliografia

1 File M T: Acute bronchitis in adults. UpToDate 2022

2 Ball M, Hossain M, Padalia D. Anatomy, Airway. [Updated 2021 Jul 31]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan-. 

3 Andrzej M. Fal M. A et al: Diagnostyka i leczenie wybranych infekcji oraz stanów zapalnych dróg oddechowych. Wytyczne dla lekarzy POZ

4 NHS: Bronchitis https://www.nhs.uk/conditions/bronchitis/ [dostęp: 07.10.2022]

5 Marseglia GL et al: Acute cough in children and adolescents: A systematic review and a practical algorithm by the Italian Society of Pediatric Allergy and Immunology. Allergol Immunopathol (Madr). 2021 Mar 1;49(2):155-169

6 Hryniewicz W, Albrecht P, Radzikowski A: Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego (2016)

7 Smith SM, Schroeder K, Fahey T. Over-the-counter (OTC) medications for acute cough in children and adults in community settings. Cochrane Database Syst Rev. 2014 Nov 24;2014(11):CD001831

8 Sierocinski, Elizabeth et al. “Ivy leaf (Hedera helix) for acute upper respiratory tract infections: an updated systematic review.” European journal of clinical pharmacology vol. 77,8 (2021): 1113-1122

9 Polskie Towarzystwo Medycyny Rodzinnej: Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w kaszlu u dzieci – aktualizacja (2022)

10 Piedra A P, Stark R A: Bronchiolitis in infants and children: Treatment, outcome, and prevention. UpToDate 2022

11 Ramirez A J: Overview of community-acquired pneumonia in adults. UpToDate 2022

12 Fanta H C, Lange-Vaidya N: Asthma in adolescents and adults: Evaluation and diagnosis. UpToDate 2022