Odpowiednio długi i głęboki sen jest bardzo ważny dla regeneracji organizmu. To właśnie w czasie snu następuje regeneracja naszych tkanek i wzmocnienie odporności pozwalającej zwalczyć infekcję. Kaszel, który wybudza małego pacjenta, przerywając jego sen, nie sprzyja niestety zdrowieniu. Przyjrzyjmy się zatem, jakie są sposoby zaradzenia atakom nocnego kaszlu.

Skąd się bierze odruch kaszlu?

Kaszel jest jednym z mechanizmów obronnych organizmu. Pozwala bowiem usunąć z dróg oddechowych m.in. wydzielinę i złuszczony nabłonek wraz z czynnikami szkodliwymi, do których należą także drobnoustroje. Za odruch ten odpowiada stymulowanie receptorów kaszlu, które znajdziemy głównie w drogach oddechowych, ale także w zatokach przynosowych, opłucnej, w zewnętrznym przewodzie słuchowym, na błonie bębenkowej ucha, na przeponie, w osierdziu i w żołądku.

Jakie mogą być przyczyny kaszlu?

Nagle pojawiający się kaszel to częsty objaw zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Najczęściej kojarzony jest z infekcją górnych dróg oddechowych. Oczywiście zdarza się także, że jest to np. kaszel spowodowany przedostaniem się do układu oddechowego jakiegoś ciała obcego, krwawieniem czy urazem. Mogą go także wywołać obecne w środowisku kurz, pył czy substancje chemiczne. Bardzo rzadko (na szczęście) kaszel może być objawem zatoru płucnego lub niewydolności krążenia.

Trudniejsze w diagnostyce są przyczyny kaszlu przewlekłego. Taki kaszel może być następstwem infekcji, ale też objawem alergii. Występuje także w wyniku zniszczenia nabłonka dróg oddechowych, co powoduje obnażenie zakończeń nerwów i w wyniku tego obniżenie progu wrażliwości receptorów. Takie zniszczenie może być wynikiem np. oparzeń termicznych i chemicznych. 

Kaszel przewlekły może pojawić się także wskutek drażniącego działania soku żołądkowego dostającego się do dróg oddechowych w wyniku refluksu.

Kaszel nocny i jego przyczyny

Nocny kaszel najczęściej dokucza dziecku w wyniku:

  • infekcji – czasem zostaje jako przedłużający się objaw poinfekcyjny spowodowany stanem zapalnym dróg oddechowych, zniszczeniem nabłonka i odsłonięciem zakończeń włókien czuciowych. Jest to szczególnie charakterystyczne dla pałeczek krztuśca, wirusów RSV oraz zakażenia Mycoplasma pneumoniae.
  • astmy oskrzelowej – kaszel w przebiegu astmy jest zwykle nieproduktywny i męczący. Często pojawia się w nocy i nad ranem, wybudzając chorego ze snu.
  • refluksu żołądkowo-przełykowego – cofająca się treść żołądka może być aspirowana do dróg oddechowych, drażniąc receptory kaszlu. Występuje też tzw. odruch przełykowo-tchawiczo-oskrzelowy wywoływany przez aktywację nerwu błędnego. Ten kaszel występuje po położeniu się, ale zanika po zaśnięciu. Może jednak wybudzać ze snu albo pojawiać się rano bezpośrednio po wstaniu z łóżka.
  • utajonej niewydolności krążenia – niewydolność lewej i/lub prawej komory serca powodująca obrzęk tkanek otaczających serce i oskrzeli, co wywołuje przesięk do pęcherzyków płucnych i drażnienie receptorów kaszlu.

Co łagodzi kaszel nocny spowodowany refluksem?

Badania naukowe wskazują, że dla złagodzenia kaszlu refluksowego u dzieci warto:

  • kłaść dziecko w pozycji na brzuchu lub na lewym boku;
  • przy leżeniu na plecach zadbać o uniesienie głowy wyżej;
  • zagęszczać mieszanki pokarmowe.

Postępowanie w kaszlu nocnym mokrym (wytwórczym)

U dzieci w przypadku kaszlu „mokrego”, czyli przebiegającego z odkrztuszaniem wydzieliny, warto przede wszystkim:

  • odpowiednio nawodnić chorego;
  • podać w ciągu dnia (!) leki mukolityczne, wykrztuśne, a czasem rozszerzające oskrzela – uwaga, nie podajemy ich tuż przed snem;
  • często odsysać wydzielinę z dróg oddechowych.

Jeśli mimo to mokry kaszel powoduje nocne wybudzanie, można rozważyć podanie syropu przeciwkaszlowego (np.z lewodropropizyną) po zasięgnięciu porady lekarskiej.

Domowe sposoby postępowania w kaszlu nocnym suchym

Aby złagodzić kaszel suchy u dziecka, warto:

  • zadbać o odpowiednie nawodnienie większą ilością płynów;
  • zadbać o drożność nosa dziecka, co ułatwi oddychanie i zmniejszy spływanie wydzieliny do dróg oddechowych (podać do nosa fizjologiczne lub hipertoniczne roztwory chlorku sodowego i aspiratorem usuwać wydzielinę);
  • wietrzyć pokój przed snem;
  • zmniejszyć wpływ suchego powietrza na śluzówkę poprzez rozwieszenie wilgotnych ręczników bądź stosowanie nawilżaczy powietrza w pomieszczeniu;
  • wykonać inhalacje solą fizjologiczną (mogą łagodzić podrażnienie krtani);
  • zastosować maści z olejkami eterycznymi, np. wcierać je w skórę klatki piersiowej na 30 minut przed zaśnięciem;
  • podać dziecku wieczorem miód (nie należy podawać niemowlętom z uwagi na ryzyko botulizmu) – złagodzi on podrażnienie śluzówki gardła i zmniejszy odruch kaszlowy, zwłaszcza w nocy. Zaleca się jednak nie stosować miodu zbyt długo, żeby nie narazić zdrowia jamy ustnej i zębów;
  • podać produkty ziołowe zawierające substancje roślinne, takie jak np. wyciąg z bluszczu pospolitego, wyciąg z tymianku, wyciąg z korzenia pelargonii afrykańskiej, wyciąg z jeżówki purpurowej, wyciąg z korzenia prawoślazu oraz wyciąg z porostu islandzkiego.

Uwaga! Należy zdecydowanie unikać narażenia dzieci na dym nikotynowy!

Możliwe powikłania długo trwającego kaszlu

Kaszel, zwłaszcza nocny, jest bardzo uciążliwą dolegliwością. Jeśli jest bardzo nasilony i trwa długo, to może doprowadzić do powikłań takich jak m.in.

  • odma opłucnowa,
  • rozedma śródmiąższowa,
  • zaburzenia rytmu serca,
  • omdlenia,
  • drgawki.

Dlatego, choć hamowanie odruchu kaszlowego za pomocą leków przeciwkaszlowych wymaga u dzieci dużej ostrożności, to w indywidualnych przypadkach jest konieczne.

Leczenie mocnego nocnego kaszlu

Jeśli kaszel jest trudny do opanowania, lekarz może zalecić odpowiednie leki zmniejszające wrażliwość receptorów kaszlu. Należą do nich:

  • leki antycholinergiczne (np. bromek ipratropium),
  • leki przeciwzapalne (np. glikokortykosteroidy wziewne),
  • leki przeciwkaszlowe (lewodropropizyna).

Uznanym za lek przeciwkaszlowy o bardzo dobrym profilu bezpieczeństwa, zalecanym dla młodych pacjentów, jest działająca obwodowo lewodropropizyna. Zarejestrowana jest do stosowania u dzieci po ukończeniu 2. roku życia.

Podsumowanie

Kaszel nocny może pojawić się z różnych przyczyn. Istotne jest, aby nie zaniedbać odpowiedniej diagnostyki, zwłaszcza gdy staje się on przewlekły. W niektórych przypadkach najważniejsze jest leczenie choroby podstawowej, a nie objawowe leczenie samego odruchu kaszlowego. Ale, jak przytoczyłam w powyższym artykule, istnieje wiele pomocniczych działań niefarmakologicznych, które mogą przynieść dziecku ulgę w chorobie i usprawnić powrót do zdrowia.

Opracowanie: mgr farmacji Marta Koziarska

Zajrzyj też tutaj: Mechanizmy działania leków przeciwkaszlowych i wykrztuśnych – kompendium wiedzy.

Bibliografia

  1. Bręborowicz A., Przewlekły kaszel u dzieci – przyczyny, zasady postępowania, „Przewodnik Lekarza” 2001.
  2. Zieliński J., Choroba refluksowa przełyku jako częsta przyczyna przewlekłego kaszlu, „Przewodnik Lekarza” 2005.
  3. Bryl M., Rekomendacje postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w kaszlu u dzieci dla lekarzy POZ, „Lekarz POZ” 2017.