Zapalenie płuc nie tylko jest trudnym doświadczeniem dla Twojego dziecka, ale także może być zagrożeniem dla jego zdrowia i życia. Jak rozpoznać zapalenie płuc i zapobiec jego powikłaniom?

Czym jest zapalenie płuc?

Zapalenie płuc to po prostu choroba wywołana infekcją płuc. Bardzo często zaczyna się od stanu zapalnego górnych dróg oddechowych (nosa, gardła lub krtani), aby później „przenieść się niżej”. 

Szukając informacji o zapaleniu płuc, możesz spotkać się z określeniem „szpitalne zapalenie płuc”.  Mówimy tak, kiedy osoba, która trafiła do szpitala z innego powodu, złapała zapalenie płuc podczas pobytu na oddziale. W tym artykule skupimy się jednak na pozaszpitalnym zapaleniu płuc.

Dzieci mogą także zachorować na zachłystowe zapalenie płuc, a noworodki również na zapalenie płuc okresu noworodkowego, które wymagają leczenia szpitalnego.

Zapalenie płuc u noworodka

Nowonarodzone dziecko może zarazić się w trakcie porodu (np. poprzez kontakt z bakteriami kolonizującymi kanał rodny) lub zachorować jeszcze w łonie matki (np. zachłyśnięcie się zakażonym płynem owodniowym). Także po narodzinach jest narażone na zarazki, szczególnie ze względu na słabo rozwinięty układ odpornościowy. 

Leczenie noworodka odbywa się w szpitalu, ponieważ to poważne zagrożenie dla malucha.

Na szczęście w krajach rozwiniętych, w których opieka okołoporodowa jest na dobrym poziomie, rokowania dla noworodków z zapaleniem płuc są dobre.

Zapalenie płuc u dziecka a karmienie piersią

Mleko mamy jest dla niemowlęcia nie tylko najlepszym pokarmem, ale również wzmacnia odporność dziecka. Karmienie piersią zmniejsza ryzyko zachorowania na zapalenie płuc, a jeżeli już do niego dojdzie, zapewnia odpowiednie odżywienie dziecka. Niestety, jednym z objawów zapalenia płuc może być utrata apetytu. Jeżeli więc dziecko słabiej ssie pierś, matka powinna próbować przystawiać go do piersi częściej. 

Jaka jest etiologia zapalenia płuc u dzieci?

Najczęściej zapalenie płuc wywołują wirusy i bakterie. W przypadku niemowląt i dzieci do 5. roku życia większość zachorowań jest pochodzenia wirusowego. Dzieci w wieku przedszkolnym i starsze częściej natomiast chorują na bakteryjne zapalenie płuc. Czasami przyczyną zapalenia płuc mogą być też grzyby. 

Zapalenie płuc u dzieci – objawy

Objawy zapalenia płuc u dziecka i długość trwania choroby nie zawsze są takie same. Zależy to m.in. od rodzaju chorobotwórczego drobnoustroju, czy też kondycji zdrowotnej chorego. 

W przypadku niemowląt i małych dzieci objawy czasami są subtelne i nie sugerują zapalenia płuc. Maluszek może nie chcieć jeść, być niespokojny czy wydawać w trakcie oddychania nieprawidłowe odgłosy. Starsze dzieci i młodzież mogą skarżyć się na ból w klatce piersiowej (szczególnie towarzyszący oddychaniu). Częstym objawem jest również gorączka, czyli temperatura ciała powyżej 38,0°C. Bywa, że jest to jedyny objaw choroby, ale zapalenie płuc może przebiegać także bez gorączki. Dziecko może także oddychać szybciej. 

Oprócz tego może pojawić się:

Czy zapalenie płuc u dzieci jest zaraźliwe?

Samo zapalenie płuc nie jest zaraźliwe, ale zarazić się można bakteriami czy wirusami, które je wywołują. Przeniesienie ich z organizmu chorego dziecka na inną osobę, może u niej wywołać różne infekcje i związane z nimi objawy w zależności od tego, jaki patogen powodował chorobę. Z tego względu lepiej ograniczyć kontakt chorego dziecka z innymi osobami, aby zapobiec rozprzestrzeniania się zarazków

Jak wykryć zapalenie płuc u dziecka?

Jeżeli zauważysz u swojego dziecka któryś ze wspomnianych wcześniej objawów, nie wysyłaj go do żłobka, przedszkola, ani szkoły. Jak najszybciej zabierz je do lekarza. Na początku specjalista przeprowadzi z Tobą wywiad. Twoje obserwacje są kluczowe, szczególnie w przypadku małych dzieci, które nie potrafią powiedzieć co im dolega. Starsze dzieci, które potrafią powiedzieć, jakie objawy im dokuczają, powinny przekazać te informacje. Ważne aspekty rozpoznania zapalenia płuc obejmują:

    • wiek dziecka;
    • niedawno przebyte infekcje górnych dróg oddechowych; 
    • objawy, w tym również informacje, czy dziecko je i pije tyle co zawsze;
    • czas trwania objawów;
    • stan szczepień (wg kalendarza zalecanych szczepień);
    • ryzyko zarażenia dziecka przez inne osoby (np. rodzeństwo);
    • wcześniejszą antybiotykoterapię (przy wcześniejszych, niedawno przebytych infekcjach);
    • kontakt ze zwierzętami. 

Lekarz zmierzy temperaturę ciała dziecka oraz osłucha je. Specjalista może także zmierzyć ilość oddechów na minutę i dokonać pomiaru saturacji czyli sprawdzić wydolność oddechową u malucha. W przypadku łagodnych, niepowikłanych infekcji dolnych dróg oddechowych, jeżeli dziecko nie musi być hospitalizowane, zazwyczaj nie trzeba wykonywać dalszych badań, takich jak zdjęcia rentgenowskie czy morfologia krwi. W takim przypadku nie oznacza się także rutynowo CRP (białka C-reaktywnego, którego wysoki poziom jest wskazówką, że chorobę mogły wywołać bakterie) u w pełni zaszczepionych dzieci, u których choroba nie jest ciężka.

Generalnie, wskaźnik CRP nie powinien być traktowany jako jedyny wyznacznik rozróżnienia między infekcją wirusową a bakteryjną. Oznaczania dokonuje się u dzieci z cięższymi postaciami zapalenia płuc, które wymagają hospitalizacji. CRP może wtedy być pomocny w śledzeniu przebiegu choroby i odpowiedzi na leczenie. 

Pamiętaj, aby nie panikować, kiedy Twoje dziecko jest chore ani nie interpretować samemu wyników badań. Pozostaw je do analizy osobom z wykształceniem medycznym. 

Co robić, jeśli Twoje dziecko ma zapalenie płuc? 

Przede wszystkim zadbaj o odpowiednie nawodnienie i odżywienie dziecka. 

W trakcie choroby obserwuj swoje dziecko. Jeżeli doszłoby do zaostrzeń, niepokojących objawów lub infekcja utrzymywałaby się mimo wdrożonego leczenia, skonsultuj się powtórnie z pediatrą. Szybko udaj się do szpitala, jeżeli dziecko:

  • ma gorączkę i problemy z oddychaniem, np. oddech zatrzymuje się na ponad 20 sekund, 
  • kolor skóry ust lub pod językiem zmienił się na niebieski.

Ogranicz również kontakt chorego dziecka z otoczeniem, aby uniknąć zarażania innych.

Kiedy konieczna jest hospitalizacja?

W wielu przypadkach dziecko z zapaleniem płuc można leczyć w domu, korzystając jedynie z opieki ambulatoryjnej. W takiej sytuacji przychodzi się na wizytę kontrolną, badania, itp. w określony dzień, co nie wymaga całodziennego/całodobowego pobytu w szpitalu lub innej placówce medycznej. Jeśli tylko pobyt w szpitalu nie jest konieczny, warto go unikać, aby nie narażać dziecka na kontakt z kolejnymi zarazkami. W niektórych sytuacjach skierowanie do szpitala jest absolutnie niezbędne. Do takich okoliczności należą:

  • hipoksemia (niedotlenienie);
  • odwodnienie lub odmawianie przez dziecka przyjmowania pokarmów;
  • leukocytoza, czyli podwyższona liczba leukocytów (białych krwinek) we krwi;
  • liczba oddechów powyżej 70 na minutę u niemowląt (do 12. miesiąca życia) i powyżej 40/min u dzieci do 12. roku życia. (nastolatkowie wykonują w normalnych warunkach około 12-20, a więc przekroczenie 30 oddechów/minutę jest niepokojącym objawem);
  • choroby, które mogą predysponować do ciężkiego przebiegu, np. związane z obniżeniem odporności;
  • tętno powyżej 160/min u niemowląt i powyżej 140/min u dzieci starszych;
  • ciężki przebieg zapalenia (np. z objawami sepsy);
  • powikłania zapalenia płuc, np. ropień (zbiornik ropnej wydzieliny w płucu).

W trakcie opieki domowej trzeba zachować czujność aż do momentu, kiedy lekarz stwierdzi, że dziecko całkowicie wyzdrowiało. Jeżeli w ciągu 2-3 dni nie nastąpiła poprawa stanu dziecka podczas leczenia w domu lub objawy się pogorszyły, możliwe, że będzie konieczna hospitalizacja.  

Jak leczyć zapalenie płuc u dziecka?

Leczenie zapalenia płuc w dużej mierze zależy od objawów, jakie towarzyszą chorobie. Lekarz może zdecydować o konieczności stosowania antybiotyku, jeżeli podejrzewa, że przyczyną choroby mogą być bakterie. 

Wirusowego zapalenia płuc nie leczy się antybiotykami. W takiej sytuacji podaje się leki przeciwwirusowe.

W przypadku starszych dzieci, które nie mają problemu z połykaniem, możliwe jest podawanie leków w tabletkach lub kapsułkach. Mniejszym dzieciom podaje się preparaty np. w formie zawiesiny. Czas trwania leczenia zależy m.in. od występujących objawów. Ważna jest dokładna obserwacja 24-48h od wdrożenia leczenia. Po 48-72h powinna nastąpić poprawa stanu zdrowia dziecka.  

Powyższe leczenie skupia się na przyczynie choroby, która doprowadziła do stanu zapalnego. Aby zapewnić komfort dziecka, można zastosować także leczenie objawowe. W przypadku gorączki można podawać substancje przeciwgorączkowe, np. paracetamol. Jeśli dziecko ma katar, a samo nie potrafi wydmuchać nosa, można delikatnie odciągnąć wydzielinę. 

To bardzo ważne, aby regularnie wietrzyć pomieszczenie, w którym przebywa dziecko, dbając o dopływ świeżego powietrza. Oczywiście, jeśli warunki pogodowe na to pozwalają. 

Lewodropropizyna w leczeniu suchego kaszlu

Lewodropropizyna to substancja lecznicza o działaniu przeciwkaszlowym i znoszącym skurcz oskrzeli. To jedyna w Polsce substancja o działaniu obwodowym, która działa w miejscu powstania kaszlu i nie wywołuje efektu sedacyjnego. Jest wskazana w objawowym leczeniu kaszlu suchego, czyli nieproduktywnego (bez plwociny). Poprzez swój obwodowy mechanizm działania – o punkcie uchwytu w oskrzelach i tchawicy – może być zalecana w przypadku konieczności hamowania kaszlu o różnym pochodzeniu, np. związanym z zakażeniami wirusowymi czy bakteryjnymi górnych i dolnych dróg oddechowych, czyli w stanach ostrych, ale także w przypadku kaszlu podostrego. Podkreślenia wymaga także fakt, iż w obrębie drzewa oskrzelowego lewodropropizyna hamuje skurcz oskrzeli wywołany histaminą, serotoniną i bradykininą, natomiast nie hamuje skurczu oskrzeli indukowanego acetylocholiną (brak działania antycholinergicznego).

Czym grozi zapalenie płuc u dzieci?

Chociaż większość niepowikłanych zachorowań na zapalenia płuc u dzieci nie skutkuje żadnymi groźnymi następstwami, osoby, które przeszły tę chorobę w wieku dziecięcym, częściej miewają problemy z płucami jako dorośli. Dlatego to tak ważne, aby zadbać o odporność dziecka, np. szczepiąc je przeciw pneumokokom i innym patogenom mogącym doprowadzić do zapalenia płuc, a także szybko reagując, jeśli podejrzewa się zapalenie płuc oraz stosując odpowiednie, zalecane przez specjalistów leczenie w trakcie choroby.

Zapalenie płuc a COVID-19

Okazuje się, że zapalenie płuc jest jedną z najczęstszych postaci zakażenia koronawirusem SARS CoV-2. Jego przebieg może być bardziej gwałtowny i trudny do przewidzenia. To znacząco pogarsza rokowania oraz ogranicza możliwości leczenia. Co ważne, zapalenie płuc w przebiegu COVID-19 nie zawsze jest zapaleniem stricte wirusowym. Zdarza się, że w tym przypadku zapalenie płuc może przybierać postać nadkażenia bakteryjnego. Warto mieć świadomość, że na zachorowanie w przebiegu SARS CoV-2 szczególnie narażone są osoby z chorobami przewlekłymi, w tym ze schorzeniami układu oddechowego i układu krążenia, a także osoby z chorobami upośledzającymi odporność – cukrzycą, chorobami hematologicznymi i autoimmunologicznymi oraz nowotworami. Do najczęstszych objawów zapalenia płuc w przebiegu COVID-19 należą gorączka, kaszel i problemy z oddychaniem. Zakażenie COVID-19 najczęściej skutkuje śródmiąższowym zapaleniem płuc, które prowadzi do niewydolności oddechowej.

Wykaz źródeł

  1. File M T: Acute bronchitis in adults. UpToDate 2022
  2. Ball M, Hossain M, Padalia D. Anatomy, Airway. [Updated 2021 Jul 31]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan-. 
  3. Andrzej M. Fal M. A et al: Diagnostyka i leczenie wybranych infekcji oraz stanów zapalnych dróg oddechowych. Wytyczne dla lekarzy POZ
  4. NHS: Bronchitis https://www.nhs.uk/conditions/bronchitis/ [dostęp: 07.10.2022]
  5. Marseglia GL et al: Acute cough in children and adolescents: A systematic review and a practical algorithm by the Italian Society of Pediatric Allergy and Immunology. Allergol Immunopathol (Madr). 2021 Mar 1;49(2):155-169
  6. Hryniewicz W, Albrecht P, Radzikowski A: Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego (2016)
  7. Smith SM, Schroeder K, Fahey T. Over-the-counter (OTC) medications for acute cough in children and adults in community settings. Cochrane Database Syst Rev. 2014 Nov 24;2014(11):CD001831
  8. Sierocinski, Elizabeth et al. “Ivy leaf (Hedera helix) for acute upper respiratory tract infections: an updated systematic review.” European journal of clinical pharmacology vol. 77,8 (2021): 1113-1122
  9. Polskie Towarzystwo Medycyny Rodzinnej: Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w kaszlu u dzieci – aktualizacja (2022)
  10. Piedra A P, Stark R A: Bronchiolitis in infants and children: Treatment, outcome, and prevention. UpToDate 2022
  11. Ramirez A J: Overview of community-acquired pneumonia in adults. UpToDate 2022
  12. Fanta H C, Lange-Vaidya N: Asthma in adolescents and adults: Evaluation and diagnosis. UpToDate 2022
  13. FarmacjaPraktyczna.pl: Terapia lewodropropizyną w kaszlu suchym https://farmacjapraktyczna.pl/terapia-lewodropropizyna-w-kaszlu-suchym/ [dostęp: 14.11.2022]
  14. Radioklinika.pl: https://radioklinika.pl/zapalenie-pluc-w-dobie-pandemii-covid-19-czy-mozna-mu-zapobiec/ [dostęp: 14.11.2022]